Rödovansı, maden ruhsat sahalarının; hukuku sahibinde kalmak kaydıyla, sözleşme dahilinde belirli süreli ya da ruhsat hukuku devam ettiği müddetçe, üretilen madenle orantılı olarak pay alınmak veya kararlaştırılan bedeli ödemek üzere, işletmecilere tahsis edilmesi, şeklinde tanımlama yapmak mümkündür.
Madenler üzerinde olan hak sahibi bulunan payın hisselere ayrılamayacağı, ilk olarak 6309 sayılı Maden Yasası ile yürürlük alanı bulmuştur. Gerekçesinde de, yürürlükte olan mevzuatın bulunan hakların hisselere bölünebileceğini yasaklamadığı, intikallerde hisse oranları veya bunlardan daha sonra meydana gelen devirler sonucunda ihtilaflar çıktığı, böylelikle madenlerin çalışamaz hale geldiği, intikallerin bir bütün halinde yapılarak, taksim ve hisselere bölünme yolunun kapatıldığı ve hakkın bir bütün olarak kullanımının temin edildiği, kararı vurgulanmıştır.
Bilindiği üzere, Taşocakları ve Maadin Nizamnamelerinde birden fazla ortak kişinin maden ruhsat sahibi olabildiği, intikallerde de madenin hisselere ve paylara bölünerek ruhsat bütünlüğünün bozulduğu, rezerv kayıpları ve işletilme zorlukları yaşandığı durumu bir gerçektir. Bu sebeple, hakların bölünmezliği kuralı uygulanmaktadır. Ancak, dikkat edildiğinde özellikle miras durumu söz konusu olduğu zaman (intikallerde) ve birden fazla ortak kişinin aynı ruhsatın sahibi olmasındaki sakıncaların giderilmesine yönelik olarak konulan kuralın zamanla genişletildiği görülmekte ve izlenmektedir.
Oysa ruhsat sahibinin, rezerv kaybına ve zararına yol açmayacak şekilde işletilme olanağı bulunan bir ruhsat sahasının paylara bölünmesini istemesi ve bunu bir proje ile idareye bildirerek uygundur görüşü alması halinde, ruhsatın paylara bölünmesinde hiçbir sakınca yoktur. Aksine, bölünme ile daha fazla istihdam sağlanacak, idare gelirleri artacak, ruhsatın atıl bekleyen bölümleri değerlendirilecek ve üretimde artış da görülebilecektir. Gerek başvuru gerek intikal gereksede ruhsat devirlerinde yine tek kişinin ruhsat sahibi olması durumunun geçerli sayılması ile ruhsat üzerinde birden fazla olarak ruhsat sahibi iradesinin de önüne geçilerek olası uyumsuzluklar durdurulabilinir. 5177 sayılı Yasa’nın Geçici 1’inci maddesi uyarınca Maden Yasası Uygulama Yönetmeliğinin yayımlanmasından sonra, ismi geçen Yönetmelik çerçevesinde, işletme ruhsatlı maden sahaları, ruhsat sahibinin istemi, idarenin uygun görmesiyle altı aylık süre ile de olsa 4’e bölünebilmektedir. Bu kuralın geçici değil kalıcı olarak Maden Yasasında yer bulmasının daha uygun olacağı kanatındayım.
Rödovans sözleşmelerinin bir başka tartışmalı tarafı ise, rödovans sözleşmesi ile maden işleticisi konumuna gelenlerin, Maden Yasası’nın 6’ncı maddesindeki kısıtlayıcı durumunun bulunması halidir. Bir başka anlatımla, başvuruda bulunma hakkı olmayan ya da başvuru yapabildiği halde maden işletme ruhsatı almaya hakkı bulunmayanların, rödovans sözleşmeleri ile dolaylı şekilde madencilik faaliyetinde bulunabilmeleridir.
Kamu memurları, diğer kamu görevlileri, Genel Müdürlüğün merkez ve taşra teşkilatında hizmet veren yevmiyeli ve sözleşmeli personelin, maden ruhsatı almaya hakkı bulunmamaktadır. Sayılan kişilerin maden ruhsatı almaları halinde ise almış oldukları ruhsatlar fesih edilecektir. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun, 28.12.2001 gün E:2001/850, K:2001/1031 sayılı kararında; Yasalarda belediye başkanlarına ticaret yasağı getiren bir hüküm olmadığı ve belediye başkanının memur olmadığı durumu da göz önüne alındığında davacıya (maden ruhsat sahibine) Maden Yasasının 6’ncı maddesinde öngörülen, Maden arama veya işletme hakkına haiz iken memur olanlar memuriyete geçişlerinden itibaren 6 ay zarfında bu haklarını ve hisselerini devretmeye mecburdurlar, fıkrasının uygulanması yerinde görülmemekte ve bu fıkra hükmü dayanak alınarak ruhsatların feshine ilişkin olarak tesis edilen işlemde hukuki isabet görülmemektedir, denilmiştir. Yüksek Mahkemenin bu kararında da anlaşılacağı üzere, işletmeci ruhsat sahibinin memur olmaması maden ruhsatının iptal edilmesi durumunu önlemiştir. Ruhsat sahibinin Yasanı 6’ncı maddesindeki kısıtlamalara tabi hale gelmesinden sonra 6 ay içinde maden hakkını devretmemesi durumunda da maden ruhsatı iptal edilecektir. Sözü edilen bu kısıtlamalara tabi olanların rödovans sözleşmesi ile işletmeci durumunda madencilik faaliyetinde devam etmeleri halinde ise haklarında, sadece disiplin cezası uygulanabilecektir.
Rödovans sözleşmeleri bir özel hukuk sözleşmesidir. Emredici kurallara, kamu düzenine, şahsiyet haklarına ve ahlaka aykırı olmadığı sürece geçerliliğini korumaktadır. Maden Siciline şerhi istenilen rödovans sözleşmelerinin yazılı şekilde olması gerekli ve kafidir.